Obszar naszego kraju leży w zasięgu umiarkowanej strefy klimatycznej, która cechuje się dużą zmiennością cyrkulacji powietrza – z wyraźną przewagą wiatru z kierunków zachodnich. Otwarty, równinny obszar północno-zachodniej, środkowej oraz wschodniej Europy sprzyja w tym układzie swobodnemu napływowi nad obszar naszego kraju różnych mas powietrza – chłodnego polarnego lub zimnego arktycznego z północy, ciepłego powietrza podzwrotnikowego – czystego i wilgotnego znad oceanów lub powietrza suchego i bardziej zanieczyszczonego, które wędrowało nad kontynentem.
Wynikiem swobodnego napływu mas powietrza oraz ścierania się wpływów klimatycznych Oceanu Atlantyckiego i wielkiego lądu euroazjatyckiego jest duża zmienność pogód, która stanowi charakterystyczną cechę klimatu Polski.
Zmienność ta ma też istotne znaczenie bioklimatyczne – oznacza częste, a zarazem stosunkowo duże zmiany w natężeniu zespołu bodźców klimatycznych, które wymagają od naszego organizmu sprawności i częstego przystosowywania się do zmiennych warunków środowiska atmosferycznego.
Warunki bioklimatyczne regionu nizinnego
Podstawą klasyfikacji klimatu nizinnego jest wzniesienie terenu w granicach do 300 m n.p.m. Z tego faktu wynikają już pewne konsekwencje klimatyczne, a mianowicie, że ciśnienie powietrza oraz temperatura powietrza na terenach nizinnych są zwykle wyższe w stosunku do wartości reprezentatywnych dla danego regionu geograficznego (szerokości geograficznej). Jest rzeczą oczywistą, że klimat nizinny w strefie równikowej będzie różnił się wartościami czynników meteorologicznych od klimatu nizinnego strefy umiarkowanej czy polarnej.
Klimat nizinny, jako typowy dla przeważającego obszaru Polski. Przyjmowany jest najczęściej jako punkt odniesienia w porównawczej charakterystyce regionów bioklimatycznych naszego kraju. Jest to także klimat, w którym żyje i do którego zaadaptowała się przeważająca część ludności naszego kraju (około 90% terenu Polski to niziny).
Również z tego względu warunki bioklimatyczne regionu nizinnego Polski ocenia się jako stosunkowo słabiej bodźcowe. Oznacza to, że zmiana miejsca pobytu w obrębie nizinnego regionu klimatycznego nie pociąga za sobą konieczności aklimatyzacji organizmu do nowych warunków.
Klimat nizinno-leśny stanowi łagodniejszą formę klimatu nizinnego. Cechuje się mniejszym natężeniem i bardziej wyrównanym przebiegiem bodźców klimatycznych. Jest to wynikiem wpływu rozleglejszych zespołów zieleni na zmniejszenie amplitud dobowych i rocznych temperatury powietrza, na wyższą i bardziej wyrównaną w swym przebiegu wilgotność powietrza, na osłabienie prędkości wiatru, a także ograniczenie przez zieleń dopływu promieniowania słonecznego. Większe zespoły zieleni przyczyniają się do podniesienia walorów higienicznych powietrza. Zieleń spełnia „rolę filtra”, oczyszczając powietrze z pyłów, pochłania też niektóre zanieczyszczenia gazowe. Poza tym nasyca powietrze substancjami aromatycznymi, w skład których wchodzą tzw. fitoncydy, wykazujące działanie bakteriobójcze. Z punktu widzenia klimatologii lekarskiej, klimat nizinny, a zwłaszcza nizinno-leśny, określany jest ogólnie jako stosunkowo słabo bodźcowy – w porównaniu z klimatem górskim czy nadmorskim ze względu na wartości charakteryzujących go czynników meteorologicznych, a także dlatego, że jest klimatem, w którym żyje i do którego zaadoptowana jest zdecydowana większość mieszkańców naszego kraju.
Warunki bioklimatyczne regionu górskiego
Specyficzną cechą klimatu górskiego jest obniżanie się ciśnienia powietrza w miarę wzrostu wysokości (8 mmHg na 100 m wzniesienia). Równolegle z obniżającym się w sposób regularny ciśnieniem atmosferycznym maleje proporcjonalnie ciśnienie cząsteczkowe tlenu. Niedobór tlenu w powietrzu, zwiększający się wraz z wysokością, stanowi specyficzną właściwość klimatu górskiego, a zarazem główne kryterium w ocenie jego bodźcowości i podstawę klasyfikacji klimatofizjologicznej. W przystosowanej do naszych warunków geograficznych klasyfikacji wg A. Sabatowskiego wyodrębniamy trzy odmiany klimatu górskiego, a mianowicie: stosunkowo najmniej bodźcowy klimat podgórski (300-500 m n.p.m.) określony też jako śródgórski (zwłaszcza wtedy, gdy chodzi o warunki rozległych kotlin, położonych wśród masywów górskich) klimat górski (500-750 m n.p.m.), stanowiący bardziej bodźcową odmianę, nazywany też średniogórskim. Tereny wzniesione powyżej 750 m n.p.m. zaliczane są w naszych warunkach geograficznych już do typu klimatu wysoko-górskiego.
Powietrze w górach jest suche. Mimo stosunkowo dużych opadów, woda nie tyle wsiąka w glebę, ile spływa po zboczach do górskich strumieni. Im wyżej wzniesione są tereny górskie, tym powietrze jest bardziej chłodne i bardziej suche. Położenie hipsometyczne wpływa też na stan higieniczny środowiska atmosferycznego: im wyżej położone są tereny, tym powietrze jest mniej zanieczyszczone. Oznacza to praktycznie, że w terenach górskich zmieniają się z wysokością warunki termiczne odczuwalne i że zwiększają się walory higieniczne środowiska atmosferycznego. Cechą charakterystyczną klimatu górskiego jest stosunkowo duże natężenie promieniowania słonecznego, przenikającego podczas dni pogodnych bez większych strat przez czyste, suche i mniej gęste powietrze górskie. W takim środowisku atmosferycznym zmniejsza się pochłanianie i rozpraszanie promieni słonecznych. Natężenie promieniowania wzrasta z wysokością. Przyrost ten początkowo jest rzędu 2-4% na 100 m wzniesienia, lecz stopniowo maleje, tak że w partiach wysokogórskich szczytów natężenie całkowitego promieniowania słońca wzrasta już tylko w około 1% na 100 m wzniesienia. W górach natężenie promieniowania wzrasta dodatkowo w wyniku dużej ilości promieniowania odbitego od powierzchni śniegu.
Właściwości bioklimatyczne regionu nadmorskiego
Właściwości bioklimatyczne Wybrzeża różnią się od właściwości klimatu nizinnego wnętrza kraju. Kształtują się pod modyfikującym wpływem wielkiej powierzchni wodnej. Efektem oddziaływania morza jest zatem zmniejszenie dobowych i rocznych amplitud termicznych na Wybrzeżu. Odzwierciedlają to wartości maksymalne i minimalne temperatury powietrza, określające rozpiętość bodźców klimatycznych na Wybrzeżu w porównaniu z wartościami reprezentatywnymi dla obszarów wewnątrz lądu, reprezentujących klimat o cechach bardziej kontynentalnych. Klimat nadmorski naszych szerokości geograficznych cechuje się jednak – w porównaniu z klimatem nizinnym wnętrza kraju przewagą czynników o charakterze bodźcowym. Nad morzem wzrasta wielkość ochładzająca powietrza (łączny ochładzający wpływ temperatury, wilgotności i ruchu powietrza), głównie w wyniku częstszego występowania wiatru o średniej i dużej prędkości, łącznie z podwyższoną wilgotnością powietrza. Pod wpływem silniejszego wiatru kształtuje się wielkość ochładzająca powietrza, stanowiąca pierwszorzędny czynnik bodźcowy klimatu Wybrzeża. Oddziaływaniu tego czynnika przypisać można korzystny wpływ na termoregulację i hartowanie organizmu człowieka podczas pobytu nad morzem.
Bioklimat uzdrowisk
Podstawą terapii uzdrowiskowej jest stosowanie naturalnych czynników leczniczych, do których zalicza się: wody lecznicze, borowinę (balneoterapia), bodźce atmosferyczne (klimatoterapia), walory krajobrazu.
Lecznictwo uzdrowiskowe w Polsce ma długoletnią tradycję, sięgającą XI wieku. Wtedy już były znane źródła mineralne w Cieplicach Śląskich i Lądku. Ale rozwój uzdrowisk nastąpił dopiero w XVIII-XIX wraz z rozwojem medycyny, geologii i chemii. Polska, z uwagi na swą budowę geologiczną (utwory trzeciorzędowe), jest zasobna w wody lecznicze. Występują one przeważnie w rejonie Karpat i Sudetów, a także na Niżu Polskim. Są to na ogół solanki, szczawy, wody siarczkowe, radoczynne, termalne.
Obecnie status uzdrowiska posiadają 43 miejscowości w Polsce, które mają odpowiednie zasoby i walory środowiska przyrodniczego. Oprócz najstarszych takich jak: Cieplice, Lądek, Szczawno, Jedlina, Duszniki, Kudowa, Swoszowice, Krynica, Iwonicz, status uzdrowiska otrzymały w ostatnich latach: Gołdap, Supraśl, Krasnobród, z uwagi na cenne złoża torfów leczniczych (borowiny).
Warunki bioklimatyczne uzdrowisk polskich są bardzo zróżnicowane i zależne nie tylko od regionu w którym się znajdują ale od warunków lokalnych: rzeźby terenu, szaty roślinnej i wysokości nad poziomem morza. Dotyczy to przede wszystkim uzdrowisk leżących w Karpatach i Sudetach.
Większość uzdrowisk leży w regionach bioklimatycznych o klimacie silnie bodźcowym. W tym typie klimatu dobrze czują się kuracjusze zaadaptowani do klimatu górskiego bądź nadmorskiego. Okres aklimatyzacji trwa tu co najmniej 3 dni. Dobrze czują się też dzieci i ludzie młodzi o sprawnym układzie termoregulacyjnym. Nad morzem okres najkorzystniejszy dla klimatoterapii trwa od czerwca do września. W uzdrowiskach górskich i podgórskich klimatoterapia może trwać cały rok, z tym, że wrzesień i październiku są godne polecenia ze względu na małą zmienność pogody.
Uzdrowiska nizinne położone w regionie bioklimatycznym o klimacie słabo bodźcowym przeznaczone są dla ludzi starszych, często po przebytych tzw., ostrych zdarzeniach kardiologicznych (Konstancin, Ciechocinek, Inowrocław). Tutaj okres aklimatyzacji jest bardzo krótki i trwa 1-3 dni. Okres najkorzystniejszy dla klimatoterapii to miesiące kwiecień – październik.
Uzdrowiska położone w regionach: północno-wschodnim i południowo-wschodnim charakteryzują się warunkami umiarkowanie bodźcowymi ze względu na niską temperaturę powietrza w zimie i wysoką w lecie. Okres najkorzystniejszy dla klimatoterapii to miesiące od maja do września. Trzeba dodać, że każda zmiana klimatu związana ze zmianą miejsca pobytu stanowi dla człowieka chorego bodziec i może działać zarówno pobudzająco jak i stresująco. Okres przystosowania (aklimatyzacji) do nowych warunków zależy od kontrastowości klimatu miejsca zamieszkania i klimatu uzdrowiska.